خوشال خان خټک - ویکیپېډیـا، وړیـا پوهنغونډ

د ساغتنامې نوم د لومړي ځل لپاره استاد حبیب الله رفیع یـاد کړی او په دغه اثر کې د ښه او بد شاگوم په اساس داونۍ بیلا بیل سا غتونـه ویشی او یوه کو چنۍ رساله ده . دا ول د خان منظوم او منثور اثار . اوس یې د هغو اثارو څخه یـادونـه کوو چې فقط نومونـه یې مونږ ته راپاتې دي.

خان نـه یوازې په پښتو ژبه پوهیده ، بلکې په دري یې هم لیکنې کړې دي س د (نظم او نثر ) کـه چیری دري شعرونـه را غونډ کړی شی نو یو وړ دیوان بـه تری جوړ شي . د پرو فیسور مارگنسترن په نظر چې وایې : ((دفارسی ژبی په لویو شاعرانو په منځ کې هیڅوک نشته چې هغه د خوشال خان سره د فکر په ژوروالي او د شعر د ترنم په هم آهنگی کې برابري وکړي )) (۱) د خان ددې اشعارو په باب ویلی شو چې تر څلور کټگوریو لاندې دي : غزل ، قصیده ، رباعي او شیرو شکر . عبدالحی حبیبي د خان دري غزل اووه یـاد کړي دي ، خو رسا صاحب څلویښت یـادکړی هغه هم رادیف و(الف ـ ی ) پورې لکه چې وایې :

پیر ما از مـی پر ستي فـــــر ما ید مرا
الله الله وقت گل این تو بـه مشـــا ید مرا

د خوشال په دري اشعاروکې تر اوسه یوه قصیده لاس ته راغلې ده . د کاظم اهنگ په نظر یوه اخلاقي ټولنیزه قصیده ده همدارنگه یې څلور رباعی گاني هم ثبت شوې دي . بل د خان ملمع شعرونـه دی چې پخپله یې کلمات په ډیره ماهرانـه او صحیح توگه کارولي ، چې ښه او په زړه پورې مانا ورکوي لکه چې وایې :

افغان بچه شوخی هر گز په عا شق باندې
لطفی نکنی رحمـی داهم کله څوک کا ندي

د خان ټول دری اشعار چې مونږ ته رارسیدلي (۳۷۷) بیته کیږی چې له هغې جملې څخه (۴۵) غزلې دي . د پښتو ادب بابا ستر خوشال نـه یوازې په دري شعر ویلی ، بلکې په دري ژبه باندې نثر هم لري چې یو اثر بازنامـه هم په دري نثر لیکلې او دغه اثر د زلمي هیوادمل له خوا په خراسان مجله کې په چاب رسیدلی دی .(۱)

ددغه عنوان په اخر کې ویلی شم ، لکه څرنگه چې مې مخکې هم اشاره ورته وکړه ، د خان اشعار د محتوا له نظره او یـا د مضمون او قالب له پلوه ډیر زیـات بدلون لري . دده په اثارو کې ټولنیز ، مذهبي ، طبي ، جغرافیوي ، نجومې ، فلکلوري ، او داسې نورې برخې راغلې دي ، خو د شکل له پلوه دده په اشعارو کې مثنوي ، رباعي ، مربع ، مخمس ، مسدس ، معشر ، ترکیب بند ، ترجیع بند ، قطعه ، غزل ، قصیده او داسې نور مو ندلی شو . دده په هر کلام کې بدیعی ښکلاوې لکه : تجنیس ، طباق ، مراعات النظیر ، ترجیع ، تنسق الصفات ، اقتباس ۰۰۰ ۰ په نثر کې هم ډیرېی ښکلاوې شته او د مسجع نثر او معاصر نثر تر منځ دده نثر د پلی حیثت لري او همدارنگه ده په اثارو کې د اخلاقو او عاداتو تر سرلیک لاندې لیکنې کړې دي لکه : د لمونځ اودس ، د روژې ډیره پابندي ، سخاوت ، ۰۰۰۰

همدارنگه خان صاف گویي ، د ټوپک ، غشي ، باز او هر قسم ښکار کولو، اسونـه بـه یې ډیر ساتل ، د کتاب ، سرود ، او ښایست ډیر مـین وو ۰

د خوشال داشعارو سبک

د پښتو ادبياتو په تاريخ کې کـه څوک د شعر د خوږوالي ، جامعيت ، تنوع او ډيرښت په لحاظ دلو مړۍ پيړۍ په سر کې د ليدو وړ وې ، نو هغه خوشال خان دی چې دده په شخصيت کې د تورې او قلم ښيگڼې دواړه سره نغښتې دي . د ځينو پوهانو په نظر ، کله چې خوشال خان په پښتو ليک پيل کاوه ، دا هغه ورځي وي چې پخپله د خوشال په قول پښتو لا همـهغسې بکره پاتې وه او په نثر کې هم کوم مستند ليکدود نـه وو ، خو د خوشال ځنې مخکې هم چې کوم نثر موجود وو ، هغه پير روښان د خيرالبيان مسجع او فني نثر و خوشال د لومړي ځل لپاره پښتو په خلکو وپيژندله او پښتو ځکه بختوره ده چې تر روښان وروسته يې د خوشحال خان غوندې يو ستر ليکوال پخپله غيږه کې وروزه چې دغه اديب پخپل کړکيچن ژوند کې له يوې خوا توره په خلکو منلې ، خو له بلې خوا ده په ادبي ډگر کې هغه اتلولۍ کړې ، چې له مړينې نـه وروسته يې په ټوله پښتو نخوا کې ساری پيدانـه شو ، نو ځکه دی وايي :

دخوشال قدر کـه اوس په هیچـــا نشتــه
پس له مرگه بـه یې یـــــاد کا ډیر عالم

رښتيا هم د خوشال قدراوس خلک کوي ، ځکه د داسې يو لوى او نوميالي شاعر يادونـه خو هر څوک کوي ؛ لکه مخکې مو چې اشاره وکړه ، خان په پښتو شعر کې ځانته ځانگړى سبک لري عشقي ، ټولنيز ، فلسفي ، وطني ، اخلاقي او حماسي اشعار ډير لري . د انساني فضايلو او پښتنوالي ښيگڼو په بيان کي دی يو پوره اخلاقي او حقيقي اديب دی .
د خوشال شعر د مانا او مضمون له پلوه دومره جامع دی ، چې موږ ده ته د ادب استاد او پيشوا ويلای شو . خوشال په عشقي او بزمي اشعارو کې استاد دی ، يو پوخ فيلسوف دی ، وطني اشعار يې داسې خواږه او خوندور دي ، چې د پښتنو مينـه يې په فطرت او خټه کې اخږلې وه . د هېواد مينـه ، محبت او عشق ځنې څر گنديږي اخلاقي ، اجتماعي ، او حياتي اشعار يې هم خورا لوړ دي ، په رزمې اشعاروکې هم دده په څير بل ويونکي نـه لرو نو دی حق لري چې ووايي:

ما خوشحال چې په پښتو شعر بیــان کړ
دپښتو شعر بـه اوس په آب و تـــــاب شي

د خوشال شعر خوږ او خوندور دی ، نوي مضامين د شعر په ژبه ويلاي شي ، ويناوې د پښتو د خوږي محاورې سره سمـه ده او اشعار يې تر څلويښت زرو بيتو پوري رسيږي . خوشال د پښتو يو نامتو ، توريالى او جنگيالى شاعر دى . دى لکه څنگه چې د شعر او ادب استاد دى ، هماغسې د ميدان بريالى قوماندان هم دى . خوشال خان حماسي اشعار په داسې انداز ، کفيت او کميت کې ويلي ، چې پښتو شاعرانو کې بل چا نـه دې ويلي . دده کلام جنگي برخې ډيري لري ، چي دده د پښتونولۍ ملي روح ځنې څر گنديږي نو ددغو خصوصياتو په لرلو سره ويلاي شو ، چې د خوشال خان سبک بزمې او رزمې دي د گټو اساس هم توره او ميړانـه گڼي او دا عقيده داسې ښکاره کوي :

کل کتنـه ده د تورې کـه کابل دی کـه کشمـیر
مـیړني دي چې یـاد یږی په سندرو یـا په ویر

بل ځای د تورې او توریـالیتوب په هکله داسې وایي :

چې څر گنده سربازي کا نــــدې د تورو
زه خوشحال خټک تر هسې هنــر جــــار شم

د خوشال په شعر کې دده ريښې ، فلسفې او تصوف افکار هم څرگنديږي او دا ښکاره کوي چې دى زموږ ملي اديب ، پوخ فلسفې هم وو او د تصوف څخه هم بې برخې نـه وو . خوشال د پښتو ادب پر اسمان لمر او دى د خپل ډير مشـهور سبک مؤسس دى . ده په پښتو کې يو لوى مکتب پرانستلى چې ډير نوميالي شاگردان ورځنې راوتلي دي . د خوشال سبک په پښتو کې ډيره ښکلا او ډير شـهرت وموند او د پښتو په سبکونو کې يو غوره ډول او مـهم سبک گڼل کيږي چې دادبې فنونو ډير مراعات پکې شوى دى او اشعار يې هم ډير خواږه او هم د صفت په گاڼه ښکلي دي.

د سبک خواص يې

• د ده سبک پښتو شعر ډیر پراخه کړو ، پر غزل سربېره ، قصیده ، مثنوی چې د خوشال تر مخه ویل شوی او ده نور ټول د عربي او فارسي د شعر اقسام په پښتو وویل .
• د ده په سبک کې هر ډول صوفیـانـه ، اخلاقی ، فلسفی ، فکاهی ، مضامـین مدخله او اجتماعي خبرې شته .
• په دې سبک کې د پښتو ، پښتونولۍ ، د پښتني اخلاقو او ملي ولولو روزنـه هم شته .
• د خوشال په سبک کې اوږدې بوللې ( قصیدې ) پر یوه موضوع ، چې شاعر غوره کړې وي ، هم شته .
• په دی سبک کې بدیعی صنایع تر دا زمان گد شول ، خو په هغه اندازه نـه لکه حمـید بابا چې پکې راوړی دی.
• حماسی احساسات پخپله خوشال په دی سبک کې راوړل .
• هجوه او غندنـه هم پکې لیدل کیږی چې مخصوصا مغلبانو ډیره هجوه او غندنـه یې کړی ده او په اشعاروکې يې نوې کليمـه راوړه چې هغه مغولواله ده .
• د خوشال د مکتب په اشعاروکې ډیر حکیم او نصایح او فلسفي مطالب شته چې د ژوندون نری نری اسرار او حقایق پکې ویل شوي دي .
• دادبي قیمت له پلوه دا سبک تر ټولو جامع او ښه دی ، هم یې زمان خوا قوی او هم یې شعری خوا بده نـه ده .
• په تخیل کې هم دا سبک ډیر ښه او په زړه پورې دی ، خورا لوړ او له نزاکته ډک شاعرانـه تخیلات پکې شته .

دا یې د سبک خواص وو . خو خوشال نـه یوازی په پښتو شعر کې د نوي سبک موجد بلل کیږی ، بلکې په نثر کې يې هم یو نوی سبک منځ ته راوړی ، ځکه چې دده څخه مخکې د پیر روښان مسجع نثر دده دغه نثر بیخی سادگۍ او روانۍ ته راوست چې هر څوک ښه پرې پوه شي . ددې خبرې اثبات پخپله له (بیـاض او دستار نامې ) نـه ښه ښکاري . نو په دی سبب ورته د پښتو پلار ویل د حقیقت او واقعیت سره مناسبه او په ځان خپره ده .

د خوشال د سبک پيروان

خوشال حټک د (۷۸) کالو عمر په لرلو سره د پښتو په کلا سیکو ادبیـاتو کې د روښانـه او هر اړ خیزه ایجادیـاتو په وسیله د یوه پوره ادبی مکتب بنسټ ایښی دی او نږدې شلو تنو شاعرانو ، لیکوالانو ، پوهانو او مورخینو دده دادبي مکتب پیروي کړې ده .

هغه مواد چې وکولای شي د خوشال ادبي مکتب او دده د پیروانو په اړه معلومات وړاندی کړي ، ډیر لږ په افغانستان کې پیداکیږي ، کـه څه هم ځینو دیوانونـه دده چاپ شوي ، خو تر اوسه یې ټول اثار د چاپ ډگر ته نـه دي راوتلي . دده پیروانو دده د مکتب څخه د شکل او مضمون له پلوه پیروي کړې چې ځیني په لاندې ډول درېپېژنو :

د خوشال خټک پیروي نـه یوازې دده د کورنۍ شاعرانو کړې ، بلکې نورو شاعرانو هم دده د لارې پیروي کړې او د سبک پیروان یې گڼل کیږی . پښتانـه لیکوال او نور څېړونکي دغه لوی ازلي کاروان بولي او د هغه سپه سالار لارښود خوشال خان خټک بلل کیږي .

د خوشال په اشعارو کې دښځې انځور

که د خوشال شعر او نثر ته يو څيړنپوه ښه ځير شي او څه ناڅه څيړنـه پکې وکړي دا بـه هم ورته جوته شي چې خوشال هم په فارسي او عربي ژبو کي هم ښه پوره او ژوره مطالعه درلوده او يو ستر عالم و، چې ددين ، مذهب او فقهې څخه پوره خبر او ښي دينې زده کړې يې سرته رسولې وې او ددې سره په څنگ کې يې لکه څرنگه چې معلومـه ده د پښتو شاعرۍ په داسې حال کې زيږيدلی دی، چې پښتو شاعرۍ باندې د فارسي شاعرۍ خوند خورا ډير پروت وو او پښتنو ته د داسې يو لوی اديب پېداکېدنـه ډېره اړينـه وه، چې د خپلو لوړو خيالونو ، ژوند پوهې او سترو فکرونو څر گندونـه په ډير زړه ورتيا سره وکړي او پښتو ژبه د نورو ژبو په کتار کې ودروي خوشال بابا زما په فکر د يو ستر پښتون او ځيرک ژبپوهاند په توگه دا ډير ژر درک او حس کړي چې پرته له خپلې مورنۍ ژبې څخه په بله ژبه باندې شعر کاميابي نـه لري ځکه يې خپل ډېر شعرونـه په خپلې مورنۍ ژبه ويلي دي .

د خوشال بابا په شعر او شاعري باندې ډيره څيړنـه شوې او دومره کتابونـه پرې ليکل شوي ، چې دالړۍ تماميده نـه لري . څو چې علم او ادب وي د خوشال په شعر او ادب باندې بـه څيړنـه کيږي.

د خوشال بابا په اشعاروکې د ښځې ، تورې او ښکار يادونـه ډيره شوې ده او همدارنگه د شـهۍ او معشوقې د ښايسته ونې او ښکلي قد پخې غوټۍ هم په ځانگړي ډول سره راغوړيدلي ، ورته په موسکا شوې دې ، په تازه نارو او غلبلو يې له ډيرې ژورې مينې سره خپل معشوق انځوروي . اوس هم شاعران او اديبان هڅې او هاندونـه کوي چې پخپلو اشعارو د معشو قې سراپاته يو ښکلی انځور ور کړي او ښايې ډيرو شاعرانو دغسې رنگينې ټوټې پنځولې وي.

که د خوشال کليات هر څيړونکی مخې ته کيږدي نو ډير ژر بـه ورته معلوم شي چې هغه جنگي خوشال چې غروراغو کې د زمري په شان په ميړانـه گرځيدلی لږ وروسته دشيراز دسيمې د هزار دستان بلبل په زړه خوشحالونکې او د سوز او گداز په غزلو گډهم درون معلوميږي .

لکه څر نگه چې مو مخکې يادونـه وکړه ، د ستر خو شال بابا د اشعارو يوه مـهمـه برخه د ښځې او شـهۍ ستايل دي او د هغوی د حقوقو سره سره يې دومره توصيف کړی چې پخپله له لوستونکي نـه لار په کې ورکه شي . خوشال بابا عموما ښځې په څلورو برخو ويشلې دي او د هرې يوي تعرف يې د شعر په ژبه بيان کړی دی او هغه دادي:

گل فامې

دگل فامې ښځې په اړه هم خوشال بابا په زړه پوري ستاينـه کړي ده او وايې چې بورا غوندې څرخيږي يعنې لکه څرنگه چې بورا په گل باندې گرځي نو گل فامـه هم په دې شکل ده او د نيلوفر غوندې تن لري . وگوري دغه صحنـه څومره ښه انځوروي :

خوشال بابا د گل فامې ښځې په باب وايې چې غټې سترگې تورې ، لوي باڼه نري نري وريځې ، غونچې په څېر يې خوله سر يې گرد او نرۍ پوزه لري او همدارنگه باړخوگان يې هم د گل په څېر ښکاريږي لکه وايې چې :

خوشال ددغو ښځو (ملا) زلفو ، لېچو ، کوتو ، گيډي ، خوب ، قامت ، او د وجود هره اعصايې په ډېره هنرمندانـه توگه ياد کړي او ډېره ښکلې وينايې په دا ډول تعريف کړې دي لکه چې وايې :

دادگل فامې ښځۍ صفت و په دوهم قدم کې يې دنېک فرجامې ښځۍ صفت بيان کړي دي .

نېک فرجامې

خوشال بابا دا ښځې هم د گل فامې په څېر گڼلي خو دا ښکاره کوي چې گل فامې ښځې په دوه خاصيتونو کې د گلفامو سره فرق لري او نور ټول اوصاف د گلفامې لري کـه ويښته دي کـه ملا ، کـه شونډې ،که گېډه کـه قد کـه باړخو ...اوداسې نور دي . هغه دوه صفتونـه دادي چې يو د بودا غوندې نـه دي او بل د نيلوفر شکل نـه لري وگورﺉ دنېک فرجامې ښځې صفت د شعر په ژبه يې څومره ښه بيان کړي .

(خوشال کليات ۶۰ مخ)

او دريم ډول ښځې يې د دوه دامو په نوم يادې کړي دي.

دوه دامې

دا ښځې د ټولو يانې د نيک فرجامو او گل فامو سره ښکاره توپير لري هغه اوصاف ، چې دغو دوو ډولونو (گلفامې ، نيک فرجامې) لري، دغه يې نـه لري او د هغې برعدي، يانې بدگويه دي، بده ژبه لري، په خبرو باندې نـه شرميږي ، او د ليوه په څېر يې د خپل ځان ځنې يې بدبوي ځي ، په خوړلو هم نـه مړيږي او داسې نور صفتونـه يې هم کړي دي؛ لکه ، چې وايي:

همدا ډول د دوه دامو ښځو په اړه وايي، چې داسې دي، نـه پت گوري، نـه عزت گوري او نـه شرم گوري، لوى او هلک پسې گرځي، ښه کارونـه يې پرېښي او په بدو پسې منډې وهي په بدو کارونو بوخته وي، د تل لپاره يې دغه بده لاره تعقيب کړې وي.

کله د زيارت د سير په بهانـه او کله د بازار په بانـه او کله د نور څه په بهانـه وځي او نور خپله فاحش کارونـه سرته رسوي خو بل آخر دغسې ښځې ډېرې په بدو يادې دي، تاسو يې د خوشال خان په شعر کې وگورﺉ، چې څومره ښه انځور يې کړي دي:

(دخوشحال کليات ۶۶۰ مخ)

خوشال خان دغه ښځې ډېرې بدې يادې کړي او دا يې هم ويلي دي ، چې مخ يې تور دى ، ځکه چې کله خپل ميړه غواړي نو ځان مريض بولي ، کور ، کلى ، لهنډيانو سره په نورو حالاتو کې په بدو څيزونو ، افعالو ، بده خوله او نورو بېلا بېلو بدو کارونو باندې مشغوله وي او له هغوى نـه خوند اخلي.

فيل اندامې

خوشال خان دغه څلورم ډول ښځې هم د دوه دامو په څېر او يا دهغې ځنې بترې يادي کړې دي، چې وايي: د فيل په څېر خوراک، څښاک کوي په مينـه محبت باندې نـه پوهيږي، يو دروند اواز لري، قهرجنې وي، په ښو خبرو هم بې ځايه په قاريږي، د بل خندا بده پرې لگيږي، غټې شونډې ، غټ مخ، پلنې وروځې،وړې سترگې،لوي سر، ځږه وېښته او په قهر ککړ ې ښځې وي، دغسې او دغو ته ورته نورې بدې ځانگړنې لري.[۴][۵]

خوشال بابا د فيل اندامو او دوه دامو ښځو نـه بيخي بېزاره شوي دي او هم د هغوي مخونـه يې تور ښودلي دي خودا يې هم ډېره کړې ، چې په افغانستان کې دغه دغه ډول ښځې نـه شته بلکې په چين ، هند او نورو هېوادونو برسېره پردغو ښځو باندې فيل اندامې هم ليدل کيږي، بلکې په کابل ، کشمير ، فرخار، او نورو هېوادونو کې نيک فرجامې شته دي، او خوشال بابا هم نيک فرجامې يادوي او د ستاينې تر څنگ يې تر مـهره جاريږي. لکه چې وايي:

(دخوشال خان کليات ۴۶۱ مخ)

خوشال خان بابا نـه يوازې دا چې ښځې په څلورو ډولونو باندې وېشلي دي او دهغې توصيف يې کړي دي ، بلکې د هرې ښځې شونډېو وېښته، باڼه، وروځې، پښې، لاس، گوتې ، سر، پوزه، تن يا وجود او هره عضله په خپل شعر کې راوړي او ستايلي دي، د خوشال بابا شعر کـه چېرې يو څېړنپوه يې ولولي نو ډېرژر بـه ورته مالومـه شي، چې دده اشعار د دغسې دُر او گوهر نـه هم ډک دي او په واقعي او حقيقي توگه يې د ښځې ستاينـه ډېره کړې ده، دي وايي، چې ښځه سينگار وکړي او دا ددې مانا لري، چې خپل عاشقان بـه تباه کړي او د دغسې ناز او نزاکت سره په کتلو باندې د خلکو زړونـه يوسي او له عالمـه بـه يې پناه کړي.لکه چې وايي:

(د خوشحال کليات ۵ مخ)

او يو بل ځاي هم داسې وايي، چې کله مې ستا تورې سترگې وليدې نو زه بـه هېڅ کله دغه تورې سترگې هېرې نـه کړم.

(د خوشال کليات ۸ مخ)

لنډه دا چې خوشال خان دغه شان خلکو ته د ټينگېدو نـه دي، يانې ښکلي مخ ، تورې سترگې اوښايسته ووته هېڅ قراري نـه لري او وايي:

(کليات ۱۷۴ مخ)

خوشال خان له ډېرې مينې د ښځود زلفو او سترگو يادونـه کوي البته د حسن تعليل په شکل يې راوړي دي، چې د سترگو سره يې نرگس سيالي نـه شي کولاي او د هغې په مقابل کې بيخي عاجز دي او د زلفو په مقابل کې يې سنبل بيخي خجله کيږي. وگورۍ دغه بيت:

(کليات ۲۶۱ مخ)

او بيا د خپلې مينې بـه مقابل کې داسې الفاظ استعمالوي، چې ډېر ښايسته د مياشتې نوم پرې کږدي او نور هم ددغسې حالت د تآثير لاندې راځي په هنرمندانـه ډول دغه صحنـه بيانوي:

(کليات ۸۷-۸۸ مخ )

خوشال خان خټک نـه يوازې په شعر کې نورې برخې څېړلي بلکې د پېغلې (شـهۍ) قد په ستاينـه کې هم بې ساري اديب دي، چې د پښتو ادب د وياړ لوړه او بيخي لوړه شمله ده خو چې نړۍ وجود لري، دده د ادب شمله بـه تر اسمانـه هسکه او اوچته وي افغانان او پښتانـه بـه پرې ويآړي، خوشال خان لکه چې مخکې مو چې يادونـه وکړه، د ده د وجود هر اندام په ډېرښکلي ډول په خپلو شعرونو کې راوړي، خوبيا په تېره شونډې چې د ياقوتو نـه هم ښې گڼي، اننگي دلاله د گلونـه نشـه کوونکي بولي او زلفې هم تر عنبرو خوشبويه گڼي او وايي:

(کليات ۳۴۷ مخ)

پوهان وايي د ژوند هر لوري او اړخ د شعر او ادب لپاره يو رنگين او ښکلي مضمون دي خو شرط دادي، چې شاعر او اديب په حقيقي او آره بڼه ورته ځير دي اوهسې بې ځايه انځورگري ونـه کړي، چې د ژوند لپاره څه کټه ونـه لري په دغه اړه خبرې ډېرې دي، خو شعر بايد د ژوند لپاره وي.... په هر حال خوشال د حسن او جمال په رنگينيو کې خپل شعر او هنر ايجاد کړي دي، نو يې دا کار د خپل ژوند ټولنيز احساس له مخې د يو ساعت د روح دآرامتيا او تفريح دپاره کړي دي، د ده حسن او جمال ښکلې غنچې او گلدستې هم د پښتو په شعر او شاعرۍ کې ځانگړي شـهکارونـه گڼل کيږي، خو د ښکلي او ښکلا په اړه د ده يوه پرېکړه داسې ده:

لنډه دا چې کـه خوشال خان بابا ازل ميراث ته يو څېړونکي ځېر شي، نوبه خامخا دا په ډېره مينـه سره دا وايي ، خوشال بابا بې له شکه يو بې ساري شاعر ؤ، د حسن او جمال خوا ته يې هم زياتې ځيرکشي کړي دي، د ده کليات د حسن او جمال نـه ډکه يوه رنگينـه خزانـه بلل کيږي. دده دغه مطلب د ښې افادې لپاره دغه بيت ته ځير شي.

خو خوشال بابا په خپلو اشعارو کې يوازې د حسن او ښکلا يادونـه هم نـه ده کړې، بلکې نور موضوعات لکه د سالم اولاد روزل د ښځو د حقوقو په باره کې په واضحه توگه اشعار ويلي، يانې، چې ښځه څومره په خپل مېړه باندې حقوق لري او همدارنگه نور موضوعات د مېړه حقوق په ښځه باندې هم په خپلو اشعارو کې راوړي دي او خوشال بابا وايي: د ښځې حق په خپل مېړه باندې هم ډېر دي او د قرض شکل باندې دي، چې مېړه ته لازمـه ده، هغه ادا کړي، هغه وساتي، په تن پټه کړې دروېزې ته احتياج نـه شي، د نورو کارونو نـه خلاصه وي فرضاً کـه زموږ په ټولنـه کې چې رواج دي خصوصاً په قبايلو کې اود جنوب په طرف کې چې په ښځو باندې بوټي د غرونـه راوړل کيږي، بلکې دغه کارونـه بايد پرې ونـه شي، حلال پرې وخوړل شي او دا هم زياتوي، چې ښځه دخپل مېړه لپاره پيدا ده اومېړه د خپل ښځې لپاره. [۶][۷]

خوشال بابا په واقعيت سره، چې د تورې او قلم خاوند , د پښتو ادب بابا او د پښتنو ژبې بابا ياديږي او دا خبره پرځاي ده، ده په خپل شعر کې د ژوند هره برخه ، هر راز مسايل راوړي دي او خلک يې خبر کړي دي. کـه چېرې د مينې اشعارو ته يې وگورو نو داسې گمان وکړو، چې ترده لوي مولوي نـه شته، کـه اخلاقي اشعارو ته يې وگورو نو د اسې گومان کوو، چې ترده لوي شاعر په دغه برخه کې نـه شته، کـه رزمي اشعار يې وڅېړل شي، نو دا بـه جوته شي، چې تر ده لوي قهرمان نـه شته او کـه عشقي برخه يې وپلټل شي، نو دا بـه هم ترې څرگنده شي، چې تر ده پورې عاشق نـه شته. [۸][۹]

سرچينې

• داور، داورخان، خوشحال او فولکلور، پښتو اکېډمۍ، پيښور، ۲۰۰۶ کال
• هېوادمل، زلمـی سرمحقق، ننگيالی د زمانې، د افغانستان دکلتوري ودې ټولنـه، ۱۳۸۰ کال افغانستان.
• سنگروال، شـهسوارنيازی، د پښتو ادبياتو تاريخ،د احمدشاه ابدالي پوهنتون، ۱۳۷۷ کال، پيښور.
• واجد، عبدالواجد، د خوشحال سبک او په پښتو ادب د دغه سبک اغېزې، آزادۍ مطبعه، ۱۳۸۳کال، کابل.
• د سکندرخان ديوان، مقدمـه ددوست محمد کامل مـهمند، قصه خوانۍ، ۱۹۶۲ کال، پيښور.
• د عبدالقادرخان خټک کليات، ترتيب او تدوين پروفيسورجهانزيب په زيار، پښتو اکيډمۍ، ۲۰۰۲کال، پيښور.
• د خوشحال کليات، د عبدالقيوم مشواڼي، وييپانگه، اوډنـه، پرتلنـه او سمونـه، دانش خپرندويه ټولنـه، ۱۳۸۴کال، کابل.
• کابل مجله، پښتوټولنـه، ۱۳۸۴ کال، کابل.
• کابل مجله، پښتوټولنـه، ۱۳۸۰ کال، کابل.
• د خوشحال ريويو، درې مياشتنۍ مجله، پښتواکېډمۍ، پيښور، ۱۹۸۶ کال، پيښور.
• فراقنامـه خوشحال خټک، مقدمـه او حاشيه د همېش خليل، قامي مکتبه، پيښور.
• روهي، کانديد اکاډميسن محمد صديق، د خوشحال اخلاقي ايډيال، د محمد صديق فرهنگي ټولنـه، ۱۳۸۰ کال، پيښور.

يادونـه: د ستر خوشال بابا انځور د روسي انځورگر ((ايگر کازارين)) له دغې ويبپاڼې نـه هم کاپي کولاى شئ. [[۱]]